Pisma Henryka Sienkiewicza
Edycja krytyczna pierwsza
Pisma Henryka Sienkiewicza
Edycja krytyczna pierwsza
Edycja krytyczna pierwsza
Twórczość literacka
Edycja krytyczna obejmie wszystkie dzieła Henryka Sienkiewicza z wyłączeniem prywatnej korespondencji (została ona opracowana krytycznie przez Marię Bokszczanin pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego, a całość ukazała się w pięciotomowej edycji wydanej w latach 1977–2009). Planowana edycja obejmie: nowelistykę, publicystykę (zarówno polityczną, społeczną, jak i literacką), literaturę podróżniczą, powieści (współczesne i historyczne), utwory dramatyczne oraz poezję. Wyliczenie gatunków, w których tworzył autor Trylogii, nie oddaje jednak pełnej skali różnorodności jego twórczości. Dopiero szczegółowa analiza ujawnia bogactwo form w każdym z gatunków. Na przykład publicystyka to niezwykle rozległy i różnorodny obszar, który można podzielić na kilka głównych kategorii, cykle dziennikarskie, krytykę literacką, w tym odczyty, artykuły, recenzje i portrety literackie, korespondencje i teksty podróżnicze, a także liczne relacje z takich miejsc jak Stany Zjednoczone, Włochy czy Francja, pisma społeczne i polityczne, obejmujące artykuły, ankiety, listy otwarte, wywiady i inne formy.
Prace nad uporządkowaniem publicystyki mogą prowadzić do nowych odkryć. Przykładem jest odnalezienie w 2012 roku tak zwanego „wywiadu odeskiego” z 1893 roku, który wcześniej w Polsce był znany jedynie ze streszczenia.
Edycja dzieł Henryka Sienkiewicza opracowana przez Juliana Krzyżanowskiego (Dzieła Henryka Sienkiewicza, PIW Warszawa, 1948–1952) stanowi podstawę współczesnych wydań, jednak J. Krzyżanowski, mimo dużej staranności i bazowania na pierwodrukach, nie miał możliwości dotarcia do wszystkich materiałów. Musiał się zmagać także z ograniczeniami wynikającymi z cenzury. W efekcie wiele źródeł jest niekompletnych, niezweryfikowanych lub nie zostało opublikowanych w pełni.
Więcej na temat edycji dowiesz się tutaj: LINK
Henryk Sienkiewicz, ps. Litwos (1846–1916)
Urodził się w Woli Okrzejskiej na Podlasiu w zubożałej rodzinie ziemiańskiej. Od 1855 roku przebywał w Warszawie, gdzie uczęszczał do gimnazjum oraz studiował w Szkole Głównej i na Carskim Uniwersytecie Warszawskim. Na łamach poczytnych czasopism (np. „Słowa”, „Gazety Polskiej”, „Niwy”, „Czasu”) zamieszczał nowele, powieści, felietony i recenzje. Żywo interesował się problemami społecznymi (m.in. utworzył sanatorium przeciwgruźlicze na Bystrem w Zakopanem, współpracował z Warszawską Kasą Przezorności i Pomocy dla Literatów i Dziennikarzy). Wielokrotnie przebywał za granicą (m.in. we Francji, w Austrii, Stanach Zjednoczonych, Stambule i na Zanzibarze). Relacje, reportaże i listy z podróży publikował w prasie. Jego utwory, a szczególnie powieści historyczne, cieszyły się uznaniem rodaków. W 1900 roku z okazji 25-lecia pracy literackiej w darze od narodu polskiego otrzymał dworek w podkieleckim Oblęgorku, gdzie współcześnie mieści się muzeum. Doceniony za granicami – jako pierwszy Polak został laureatem literackiej Nagrody Nobla (1905) za „znakomite zasługi jako pisarza epickiego”. Zmarł w szwajcarskim Vevey, dokąd przeniósł się pod koniec życia.
„Byłem, Nobla zabrałem, wróciłem”
10 grudnia 1905 roku Henryk Sienkiewicz otrzymał Nagrodę Nobla. Został pierwszym Polakiem nagrodzonym w dziedzinie literatury i drugim (po Marii Curie-Skłodowskiej) polskim noblistą.
Po raz pierwszy do szwedzkiej nagrody nominowany był w 1901 roku. Jego kandydaturę zgłosił Stanisław Tarnowski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i prezes krakowskiej Akademii Umiejętności:
[…] pozwalam sobie zwrócić uwagę komitetu i Pańską, Panie Przewodniczący, na dzieło, które wydaje mi się spełniać w sobie wszelkie warunki wymagane przez założyciela co do czwartej części konkursu – „dzieło literackie najwybitniejsze poprzez swój charakter, w znaczeniu idealizmu”. Tym dziełem jest Quo vadis.
Nagrody jednak nie otrzymał.
Ponownie nominowany był cztery lata później. O nagrodę z autorem Trylogii walczyli wybitni pisarze tacy jak Eliza Orzeszkowa, Lew Tołstoj i Rudyard Kipling. Początkowo – nie mogąc zdecydować się, komu przyznać zwycięstwo – planowano podzielić nagrodę między Sienkiewicza i Orzeszkową. Z pomysłu jednak się wycofano i uhonorowano Sienkiewicza. Często błędnie uważa się, że Nobla przyznano pisarzowi za powieść Quo vadis, jednak w rzeczywistości doceniono całokształt twórczości. Szczęśliwy zwycięzca w liście do sekretarza Akademii Carla Davida af Wirséna pisał:
Nowina, którą Pan mi ogłasza, naprawdę mnie uszczęśliwia – tym bardziej, że tego zaszczytnego wyróżnienia […] nie przyjmuję jedynie dla siebie – odnoszę je do mojego kraju, do naszej literatury – naszej literatury tak dawnej, tak bogatej, tak świetnej, a tymczasem tak nieznanej […]. Ta międzynarodowa nagroda […] jest uroczystym potwierdzeniem naszej roli i naszego udziału w intelektualnym i kulturalnym postępie świata.
Do Szwecji udał się okrężną drogą przez Kraków i Kopenhagę, obawiając się komplikacji ze strony administracji rosyjskiej. 9 grudnia dotarł do Sztokholmu wraz z tłumaczem swoich utworów Bronisławem Kozakiewiczem, a dzień później odebrał Literacką Nagrodę Nobla z rąk króla Oskara II. W swojej mowie podkreślił znaczenie tego wydarzenia dla Polski:
Wszystkie narody świata idą w zawody o tę nagrodę w osobach swoich poetów i pisarzów. Dlatego też wysoki areopag, który tę nagrodę przyznaje, i dostojny monarcha, który ją wręcza, wieńczą nie tylko poetę, ale zarazem i naród, którego synem jest ów poeta. Stwierdzają oni tym samym, że ów naród wybitny bierze udział w pracy powszechnej, że praca jego jest płodna, a życie potrzebne dla dobra ludzkości. Jednakże zaszczyt ten, cenny dla nas wszystkich, o ileż jeszcze cenniejszym być musi dla syna Polski!… Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysiącznych dowodów, że ona żyje!… Głoszono ją niezdolną do myślenia i pracy, a oto dowód, że działa!… Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać!
Dwa tygodnie po otrzymaniu nagrody w liście do Antoniego Osuchowskiego, publicysty i działacza narodowego, swoją wyprawę humorystycznie skwitował słowami: „Byłem, Nobla zabrałem, wróciłem”.
Kalendarium twórczości (wybór)
1867 – Sielanka młodości
1869 – Na marne
1872 – Humoreski z teki Worszyłły
1875 – Sprawy bieżące, Stary sługa, Chwila obecna i Hania
1876–1878 – Listy Litwosa z podróży
1876 – Selim Mirza, Szkice węglem
1877 – Komedia z pomyłek
1878 – Janko Muzykant, Jamioł
1879 – Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, Orso
1880 – W krainie złota
1880–1881 – Latarnik
1882 – Wspomnienia z Maripozy, Bartek Zwycięzca
1883 – Sachem
1884 – Ogniem i mieczem
1884–1886 – Potop
1887–1888 – Pan Wołodyjowski
1889 – Sabałowa bajka
1889–1890 – Bez dogmatu
1890 – Lux in tenebris lucet
1891–1892 – Listy z Afryki
1892 – U źródła
1892–1894 – Rodzina Połanieckich
1893 – Pójdźmy za Nim!, Organista z Ponikły i Sen
1894 – Legendy żeglarskie, Na Olimpie i Bądź błogosławion
1894–1896 – Quo Vadis?
1895 – Żurawie
1896 – Na jasnym brzegu
1896–1900 – Krzyżacy
1903 – Dwie łąki. Legenda indyjska, Kordecki
1903–1905 – Na polu chwały
1904 – U bramy raju, Korynek
1905 – Nagroda Nobla
1906 – Diokles. Baśń ateńska
1907 – Dzwonnik, Biesiada
1907–1908 – We mgle
1907–1910 – Wiry
1908 – Sąd Ozyrysa, Wesele
1910–1911 – W pustyni i w puszczy
1913 – Z dawnych dziejów
1911–1914 – Legiony
Na podstawie: Henryk Sienkiewicz - Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych
Dotychczas ukazały się:
Wiry
oprac. T. Sobieraj
Recenzenci: Krzysztof Stępnik, Beata Utkowska
Wiry, tendencyjna powieść polityczna lub – według określenia Macieja Glogera – „pozytywistyczna powieść z tezą”, nie są, mimo rozlicznych uproszczeń na wszystkich poziomach swojej struktury, utworem, którego ideowa antyrewolucyjność przejawiałaby się w sposób skrajnie jednoznaczny, a więc bliski np. pamfletom Weyssenhofa. Sienkiewicz przedstawił w Wirach zróżnicowane stanowiska i diagnozy społeczne, oddał głos reprezentantom odmiennych, nierzadko całkowicie przeciwstawnych idei i choć wyraźnie uprzywilejował poglądy tradycjonalistyczne i narodowe z domieszką odpowiednio przetworzonych – bo wolnych od laickości i treści liberalnych – idei pozytywistycznych, to jednak nie szczędził krytyki bliskim sobie środowiskom, demaskując np. liczne słabości i patologie niemałej części warstwy ziemiańskiej: jej anachroniczną mentalność, skłonność do „folgowania sobie”, a nawet moralną degenerację i wyczerpanie sił witalnych.
Ze wstępu prof. Tomasza Sobieraja
Bez dogmatu
oprac. Tadeusz Budrewicz
Recenzenci: Agata Grabowska-Kuniczuk, Wojciech Tomasik
Bez dogmatu jest powieścią niezwykłą, a przynajmniej niepokojącą. Budziła i budzi irytację albo podziw, nigdy jednak nie zostawia czytelnika obojętnym wobec kreacji i losu przedstawionych w niej postaci. Ani tło współczesne, ani temat cierpień miłosnych, ani nawet forma pamiętnika nie były w pisarstwie Henryka Sienkiewicza nowością, jednak lustro, przed którym pisarz postawił głównego bohatera, odbijało tak wiele i w takich ujęciach, że Leon Płoszowski wszedł do polskiej kultury jako postać wyjątkowa2, autonomiczna, zarówno zdeterminowana okolicznościami, jak i uniwersalna. Bohater „wymknął się” z przypisanej mu przez autora roli i egzystuje tak, jak go chcieli/chcą widzieć czytelnicy: jako szczególny typ psychiczny, personifikacja cech plemiennych, charakterologii narodowej.
Ze wstępu prof. T. Budrewicza
